Με τον όρο μνηστεία εννοούμε την αμοιβαία υπόσχεση γάμου, που δημιουργεί ένα γενικότερο καθήκον πίστεως, σεβασμού, συμπαράστασης, υπόληψης και φροντίδας μεταξύ των μνηστών. Από την μνηστεία δεν επηρεάζονται η περιουσιακές, κληρονομικές και εργασιακές σχέσεις των μνηστών, ωστόσο η νομολογία των δικαστηρίων έχει κρίνει ότι εγείρεται δικαίωμα χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης του μνηστού.

Αντίθετα, ο γάμος επηρεάζει τόσο τις προσωπικές όσο και τις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων. Ανάμεσα στις προσωπικές σχέσεις των συζύγων που ρυθμίζονται από το νομοθέτη είναι η υποχρέωση συμβίωσης, το επώνυμο των συζύγων, η κοινή συμβολή στις οικογενειακές ανάγκες και η υποχρέωση της λήψης κοινών αποφάσεων που αφορούν τον συζυγικό βίο. Οι περιουσιακές σχέσεις των συζύγων αφορούν τόσο τα κινητά όσο και τα ακίνητα, την διαχείριση της περιουσίας του κάθε συζύγου και έχουν θεσπιστεί δύο περιουσιακά συστήματα των συζύγων, το σύστημα της περιουσιακής αυτοτέλειας και το σύστημα της κοινοκτημοσύνης. Όλα αυτά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση λύσης της έγγαμης συμβίωσης. Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, αν ο γάμος λυθεί η ακυρωθεί και η περιουσία του ενός συζύγου έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια του γάμου, ο άλλος σύζυγος έχει αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, δηλαδή δικαίωμα να απαιτήσει την απόδοση του μέρους της αύξησης που προέρχεται από τη δική του συμβολή. Τεκμαίρεται ότι η συμβολή αυτή ανέρχεται στο 1/3 της αύξησης, εκτός αν αποδειχθεί διαφορετικά. Στην αύξηση της περιουσίας των συζύγων δεν υπολογίζεται ό,τι αυτοί απέκτησαν από δωρεά ή κληρονομιά. Στα πλαίσια του γάμου ρυθμίζονται πλήρως και οι σχέσεις μεταξύ γονέων και τέκνων (επώνυμο, διαμονή, διατροφή, γονική μέριμνα, επιμέλεια, επικοινωνία, κληρονομική διαδοχή). Ισχύει το τεκμήριο πατρότητας, σύμφωνα με το οποίο, τέκνο που γεννήθηκε εντός γάμου μέσα σε 300 ημέρες από την λύση ή την ακύρωση του, έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας. Επίσης, θεσπίζεται κληρονομική διαδοχή μεταξύ των συζύγων.

Σε μία προσπάθεια εναρμόνισης του δικαίου με τις κοινωνικές εξελίξεις, μόλις το 2008 θεσπίστηκε νομοθετικά στην Ελλάδα το σύμφωνο συμβίωσης. Το σύμφωνο συμβίωσης συνιστά μία εναλλακτική μορφή μόνιμης συμβίωσης, χωρίς όμως το τελετουργικό του γάμου. Το σύμφωνο συμβίωσης γίνεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το οποίο ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των συμβίων. Νομοθετικά ρυθμίζεται μόνο το επώνυμο των συμβίων, θεσπίζεται η κληρονομική διαδοχή, ενώ οι λοιπές προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις τους ρυθμίζονται ελεύθερα μέσω του συμφώνου. Ειδικότερα, η συμβίοι επιλέγουν το περιουσιακό σύστημα που θα ακολουθήσουν, τον τρόπο διαχείρισης της περιουσίας του ενός μέρους από το άλλο, την χρήση της οικογενειακής στέγης και την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, ζητήματα που στην έγγαμη συμβίωση ρυθμίζονται από τον νομοθέτη. Ειδικότερα για την αξίωση συμμετοχής τα αποκτήματα, έχει προβλεφθεί ότι αν δεν υπάρχει σχετική συμφωνία, στην περίπτωση όπου το σύμφωνο λυθεί, το κάθε μέρος έχει αξίωση κατά του άλλου για ό,τι απέκτησε με τη δική του συμβολή, χωρίς όμως να ισχύει το τεκμήριο του 1/3 που ισχύει στον γάμο. Μεγάλη σπουδαιότητα έχει το γεγονός ότι με το σύμφωνο συμβίωσης καθιερώνεται νομοθετικά το τεκμήριο πατρότητας, σύμφωνα με το οποίο, το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του συμφώνου ή εντός 300 ημερών από την λύση ή την αναγνώριση της ακυρότητας του, τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον άντρα με τον οποίο η γυναίκα σύνηψε το σύμφωνο. Τα τέκνα που γεννιούνται στα πλαίσια του συμφώνου συμβίωσης, λαμβάνουν είτε το επώνυμο ενός εκ των γονέων, είτε συνδυασμό των επωνύμων τους και η γονική μέριμνα ανήκει και στους δύο γονείς και ασκείται από κοινού. Στα πλαίσια προστασίας των τέκνων, τα τέκνα γεννημένα από γονείς με σύμφωνο συμβίωσης, εξομοιώνονται με τα τέκνα γεννημένα εντός γάμου. Σε περίπτωση λύσης του συμφώνου, προβλέπεται από τα μέρη η υποχρέωση διατροφής των τέκνων.

Ελεύθερη ένωση είναι η πραγματική κατάσταση συμβίωσης δύο ατόμων, χωρίς να έχει συναφθεί γάμος η σύμφωνο συμβίωσης. Παρά το γεγονός ότι γίνεται σποραδική αναφορά της ελεύθερης ένωσης στον Αστικό Κώδικα, αυτή δεν προστατεύεται ρητά από το νομοθέτη.